ماشه‌ای آماده چکاندن

هسته ای شدن ایران به حدود نیم قرن پیش یعنی دهه ۱۹۵۰ میلادی باز می گردد. اولین تلاش های ایران برای هسته ای شدن در سال ۱۳۲۹/۱۹۵۰ کلید خورد. اما برنامه اتمی ایران از سال ۱۳۸۱ (۲۰۰۲) به موضوعی مناقشه‌انگیز در عرصه بین‌المللی بدل شد و جمهوری اسلامی در مظان این اتهام قرار گرفت که در زیر پوشش این برنامه در صدد دستیابی به سلاح هسته‌ای است. در حقیقت در مرداد ماه سال ۱۳۸۱ (۲۰۰۲)، گروهی از معاندین خارج از کشور معروف به شورای ملی مقاومت ایران، با انتشار گزارشی، از فعالیت تاسیسات غنی سازی نظنز و آب سنگین اراک خبر دادند.

سرگذشت برجام

سرگذشت هسته ای ایران داستان مفصلی دارد که شرح آن در این محال نمی گنجد. پس از ۱۲ سال مذاکره و گفت‌و‌گو میان جمهوری اسلامی ایران و کشورهای عضو ۱+۵ (ایالات متحده آمریکا، فدراسیون روسیه، جمهوری خلق چین، بریتانیا، فرانسه و آلمان) سر انجام در تاریخ ۲۳ تیرماه ۱۳۹۴ مصادف با ۱۵ ژوئیه ۲۰۱۵ در وین اتریش به نتیجه نشست و خروجی آن سند برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) بود. متعاقب این اتفاق شورای امنیت سازمان ملل متحد با صدور قطعنامه ۲۲۳۱ در همان سال تمامی تحریم های وضع شده توسط قطعنامه های شش گانه ۱۶۹۶ (۲۰۰۶)، ۱۷۳۷ (۲۰۰۶)، ۱۷۴۷ (۲۰۰۷)، ۱۸۰۳ (۲۰۰۸)، ۱۸۳۵ (۲۰۰۸)، ۱۹۲۹ (۲۰۱۰) و ۲۲۲۴ (۲۰۱۵)، را به کلی از میان برداشت. اکثر این قطعنامه های ظالمانه که در دولت نهم و دهم وضع شده تحریم های ظالمانه بین المللی فراوانی را علیه جمهوری اسلامی ایران وضع کرده بودند.

خروج امریکا

در سال ۲۰۱۷ و با روی کار آمدن چهل و پنجمین رئیس جمهور در ایلات متحده، اوضاع دگرگون شد. دونالد ترامپ، با شعار اول آمریکا، (America First) به روی کارآمد. دیری نگذشت که در ۱۸ اردیبهشت سال ۱۳۹۷ (۲۰۱۸) رسما خروج این کشور از برجام را اعلام کرد. خروج از این تعهد به معنای عدم پایبندی آن کشور به مفاد توافق نامه است.

اقدامات ایالات متحده تنها به مسئله خروج معطوف نبود. ترامپ پس از خروج خود از برجام، اقدام به وضع تحریم های یکجانبه جدیدی علیه جمهوری اسلامی ایران کرد. مهم ترین این تحریم ها، تحریم نفتی ایران بود که عملا فروش نفت ایران را به حدود روزی ۲۰۰ هزار بشکه تقلیل داد. اقدام دیگر ترامپ که نه منطق حقوقی دارد و نه عملا از لحاظ حقوق بین الملل اجرایی است، ادعای وی مبنی بر فعال سازی مکانیسم ماشه در برجام است.

ماشه‌ای آماده چکیدن

با نگاهی به بندهای ۱۱ و ۱۲ برجام، به ماهیت و سازوکار مکانیسم ماشه پی می بریم. بر اساس این مکانیسم، تحریم های بین المللی علیه ایران قبل از امضای برجام فورا قابل بازگشت هستند. بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، چنانچه هر یک از طرفین برجام، از عدم پایبندی طرف مقابل به تعهدات خود مطمئن شود، می تواند ماجرا را به کمیسیون مشترک برجام ارجاع دهد. اگر در این کمیسیون نتیجه ای حاصل نشد، پرونده به شورای امنیت ارجاع داده می شود و شورای امنیت در مورد بازگشت فوری تحریم ها علیه ایران تصمیم گیری خواهد کرد.

نکته مهم حقوقی در بحث مکانیسم ماشه این است که بازگشت تحریم‌ها، قابل وتو نیست بلکه «عدم بازگشت تحریم ها» قابلیت وتو دارد. این بدین معناست که رای گیری برای «بازگشت تحریم ها» انجام نمی شود بلکه برای «ادامه تعلیق تحریم ها» انجام می شود یعنی حتی اگر شورا به آن رای ندهد، یک عضو دارای حق وتو می تواند رای را وتو کرده و عملا تحریم ها بازگردند. به نظر می رسد در این توافق نامه عملا حق وتوی اعضای دائم شورای امنیت از آنها در زمینه بازگشت تحریم ها سلب شده است. موضوعی که موجب رنجش خاطر مقامات روسی و چینی در جریان این موافقت نامه شده بود.

ایالات متحده آمریکا در تفسیر حقوقی خود از توافقنامه برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ مدعی است که کماکان جزء طرف‌های این توافق به شمار می‌رود! در نتیجه امکان استفاده این کشور از مکانیسم ماشه وجود دارد. در حقیقت دولت ترامپ مدعی است که شورای امنیت راه‌اندازی مکانیسم ماشه را به وضعیت عضویت کشورها در توافقنامه برجام مشروط نکرده است و قطعنامه ۲۲۳۱ نیز مستقل از توافق هسته‌ای بوده و براین اساس آمریکا مطابق با پاراگراف‌های ۱۰، ۱۱ و ۱۲ قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، حق بازگرداندن تحریم‌ها و استفاده از مکانیسم ماشه را به‌طور مستقل از توافقنامه برجام، دارند. آمریکایی‌ها در توجیه حق خود برای استفاده از مکانیسم ماشه به یکی از سخنرانی‌های اوباما اشاره‌کرده‌اند که گفته بود: «اگر ایران به تعهدات خود عمل نکند آمریکا می‌تواند تمامی تحریم‌های شورای امنیت را با استفاده از مکانیسم ماشه بازگرداند».

اما به نظر می رسد این دلیل تراشی ها از اساس باطل و بی پایه است و هیچ نتیجه ای در برنخواهد داشت. این نکته را نیز باید افزود که ایالات متحده با خروج خود از برجام و نقض فاحش تعهدات خود در آن اساسا هیچ حقی در فعال سازی این مکانیسم ندارد.

از طرف دیگر، سیاست یکجانبه گرایی این کشور، به عقیده یکی از مقامات عالی رتبه این کشور، در حالی که قرار بود شعار اول آمریکا (America First) محقق شود، شکست ایالات متحده در جلسه شورای امنیت در تمدید تحریم‌های تسلیحاتی جمهوری اسلامی ایران و نیز ناکامی این کشور در جلب نظر شورای امنیت مبنی بر فعال سازی مکانیسم ماشه، این کشور را در انزوای کامل سیاسی در جهان قرار داده است و به تعبیر این مقام عالی رتبه شعار آمریکای تنها (America Alone) محقق شده است.

منابع