حبس بدهکاران مهریه؛ ضمانت نامشروع

چندی پیش سخنرانی رئیس دستگاه قضا مبنی بر مخالفت ایشان با زندانی کردن بدهکاران معسر مهریه واکنش‌های مثبت و منفی بسیاری را به همراه داشت. در پی این اظهارنظر معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه بخشنامه‌ای را به رؤسای دادگستری سراسر کشور ابلاغ کرد. مستند به بند دوم این بخشنامه کلیه واحدهای اجرای احکام مدنی در جریان اجرای احکام پرونده‌های مهریه موظف به تأدیه دین خواهان از طریق شناسایی اموال محکوم‌علیه خواهند بود و حتی‌المقدور می‌بایست از جلب و بازداشت زوج اجتناب نمایند.

مهریه دِینی بر عهده زوج است که باید به زوجه پرداخت شود و قانون نیز موظف به برخورد با کسی است که از انجام این تعهد امتناع می‌کند لکن سؤال اینجاست که آیا شریعت اسلام حبس بدهکار معسر را جایز می‌داند؟ آیا حبس، ضمانت اجرای مناسبی در برخورد با معسران از پرداخت مهریه می‌باشد؟ اصل تحکیم خانواده با زندانی کردن زوج در تعارض نیست؟

ادله فقهی حاکی از آن است که حبس مدیون معسر مورد قبول اسلام نیست، خداوند متعال در آیه ۲۸۰ سوره بقره می‌فرماید: «وان کان ذو عسره فنظره الی میسره/ اگر کسی که از او طلبکار هستید تنگ دست شود به او مهلت دهید تا توانگر گردد»، نظر فقها نیز موید این کلام الهی است، شیخ مفید در این باره می‌فرمایند: «حبس مدیونی که قاضی خود، به عجز او از پرداخت دین احاطه دارد مجاز نیست و حبس مدیون با علم به عجز او گناه شمرده می‌شود.»

به نظر می‌رسد زندانی کردن کسی که ملائت کافی جهت تأدیه مهر را ندارد، آن هم در شرایط فعلی جامعه که قیمت سکه و طلا دائماً رو به افزایش می‌گذارد امری غیرمنصفانه باشد. از جهتی دیگر زندانی کردن ایشان هزینه‌های گزافی بر بدنه دولت وارد می‌آورد بدون آنکه منفعت عقلایی را به دنبال داشته باشد زیرا این افراد معسر هستند و حبس، ایشان را دارا نخواهد کرد.

آنچه مسلم است آن است که هیچ مصلحتی بالاتر از حفظ کیان خانواده وجود ندارد حبس زوج می‌تواند این اصل را زیر سؤال ببرد و حداقل گمانه‌های حفظ خانواده را زایل کند.

همچنین باید بگوییم برخلاف عرف غلطی که در جامعه رواج پیدا کرده است مهریه نمی‌تواند تضمین مناسبی برای حفظ زندگی مشترک باشد، میزان مراجعات به دادگاه‌ها و آمار طلاق موید این کلام است. به نظر می‌رسد امروزه زنان از مهریه تنها به عنوان یک اهرم فشار برای طلاق استفاده می‌کنند و آن را تنها راه برون‌رفت از ادامه زندگی مشترک با همسر خود می‌بینند، در حالی که زنان باید بدانند می‌توانند از راه‌هایی غیر از تعیین مهریه‌های سنگین از حقوق خویش دفاع نمایند. ایشان می‌توانند مستند بر ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی با تعیین شروط ضمن عقد مانند حق طلاق، حق اشتغال، حق مسکن و … که دارای ضمانت اجرای بالاتری نسبت به مهریه هستند، ضمانت مستحکم‌تری را برای زندگی خویش دریافت نمایند لکن متأسفانه در این زمینه فرهنگ‌سازی لازم صورت نگرفته است و بسیاری از بانوان نسبت به این شروط بی‌اطلاع هستند. باید خاطر نشان کنیم که مهریه حق مسلم زنان است و زوج موظف به پرداخت آن می‌باشد، اما در صورتی که مرد فاقد ملائت کافی در تأدیه این دین باشد حبس زوج به دلایلی که ذکر کردیم راه حل مناسبی نخواهد بود. از این رو از دستگاه‌های قانون‌گذاری انتظار می‌رود با ایجاد قوانین حمایتی مناسب تکیه گاهی برای زنان باشند تا تعیین مهریه‌های سنگین تنها حربه و مستمسک بانوان برای اخذ طلاق نباشد.